Waarom worden we oud en gaan we dood?

Verschillende theorieën vanuit de evolutie verklaren waarom we oud worden en dood gaan. Uiteindelijk is ons lichaam gewoon een omhulsel van onze voortplantingscellen waar alles eigenlijk om draait.

Ik ben 40 geworden! Middelbare leeftijd…..Ik word oud en vind het nogal wat. Daarnaast is m’n vader laatst bijna overleden en heb ik een neefje erbij gekregen. Dat zet me dan aan het denken….We worden geboren, worden oud en gaan dood. En dan wordt er weer een nieuwe generatie geboren. Wat een energieverspilling. Waarom verouderen we? En waarom gaan we dood? Evolutionair gezien heeft het toch totaal geen zin.

Onsterfelijke kwal

In principe hoeven we namelijk helemaal niet oud te worden en dood te gaan. De natuur heeft genoeg trucjes om de dood te kunnen omzeilen. Zo bestaat er bijvoorbeeld de onsterfelijke kwal, Turritopsis dohrnii, de Benjamin Button van de zee. Deze kwal transformeert van een volwassene terug naar een baby. En hij kan dat meerdere keren! Ook zijn er genoeg diersoorten die geen kanker kunnen krijgen of hele organen opnieuw kunnen laten aangroeien. Natuurlijke selectie is dus prima in staat om DNA, cellen en organen te repareren, dus ook om ouderdom tegen te gaan. Ouderdom ontstaat tenslotte door opeenstapeling van schade aan het DNA. Daarnaast klinkt doodgaan niet logisch vanuit het zicht van de evolutie. Evolutie zou ouderdomsverschijnselen toch moeten wegselecteren?

We gaan toch wel dood

Waarom worden we oud? Omdat we toch wel dood gaan. Evolutie kan niks kan doen tegen ongelukken en ziektes. We werden opgegeten door sabeltandtijgers en holenleeuwen, gebeten door slangen, stierven tijdens de mammoetjacht, of sterven door ziektes of verkeersongelukken. Dus waarom energie investeren in heel oud worden als een persoon toch een keer dood gaat? De enige manier voor een gen om te overleven is zich te verspreiden in een populatie door middel van voortplanting. En als we ons dan eenmaal voortgeplant hebben, is er geen natuurlijk selectie meer op genetische afwijkingen en ouderdomsziektes, want onze genen (met de aanleg voor ouderdomsziektes) zijn al doorgegeven aan onze kinderen.

1.Opeenstapeling van mutaties

Als je een genetisch afwijking hebt waaraan je sterft voordat je je hebt voortgeplant, wordt deze ziekte niet doorgegeven en sterft de afwijking uit. Maar ziektes zoals Parkison, dementie, bepaalde kankers, osteoporosis etc. zijn ziektes die op latere leeftijd ontstaan nadat we ons hebben voortgeplant. Ze zijn dus al doorgegeven aan onze kinderen, waardoor natuurlijke selectie geen invloed meer heeft op deze ziektes. Hierdoor kunnen mutaties die de overleving laat in het leven benadelen gemakkelijk accumuleren in een populatie. Vooral nu we niet meer worden opgegeten door roofdieren worden deze ouderdomsziektes zichtbaar. Dat is de Accumulatie theorie.

2. Alles heeft z’n prijs

Als we dan nog een stap verder gaan is het waarschijnlijk zelfs zo dat hoe vruchtbaarder en gezonder je bent in je jonge jaren, hoe groter de kans dat je een ouderdomsziekte krijgt. Deze antagonistische pleiotropie theorie, bedacht door George Williams stelt dat bepaalde erfelijke aspecten die voordelig zijn op jonge leeftijd, nadelig zijn later in je leven. Eén gen kan dus twee tegengestelde effecten hebben in verschillende levensfases. Zo hebben dragers van het gen APOE ε4 een grotere kans om op latere leeftijd de ziekte van Alzheimer te ontwikkelen. Uit onderzoek blijkt dat dit gen op jonge leeftijd juist voordelig is bij taken die belangrijk zijn voor het geheugen en aandacht. Een ander voorbeeld is dat een man met een hoog testostereongehalte zeer vruchtbaar is op jonge leeftijd, maar ook een hogere kans op prostaatkanker heeft op latere leeftijd.; Alles heeft dus zn prijs….

3. Wegwerplichaam

Het lijkt er dus op dat vruchtbaarheid ten koste gaat van levensduur. Ben je dus onvruchtbaar? Gefeliciteerd! Dan heb je een grote kans dat je langer leeft. Dit is de ‘disposable soma’ (‘wegwerplichaam’) theorie van veroudering. Deze theorie stelt dat op het niveau van onze genen gekozen moet worden tussen een grote investering in het behoud van het lichaam of een grote vruchtbaarheid. Het lichaam is namelijk slechts een omhulsel van onze voortplantingscellen met genen en kan nadat deze zijn doorgegeven afgedankt worden. Maar een te lage investering in zelfherstel van het lichaam zou evolutionair nadelig zijn, omdat het organisme waarschijnlijk zou sterven vóór de reproductieve leeftijd. Een te hoge investering in het lichaam zou weer nadelig zijn voor de vruchtbaarheid en voortplantingscellen (ei en spermacellen).

In het dierenrijk is genoeg bewijs te vinden voor deze theorie. Soorten die kort leven, krijgen in het algemeen veel nakomelingen. Kikkers en plankton produceren jaarlijks duizenden eitjes, maar hebben een levensverwachting van enkele maanden of jaren. Daarnaast hebben onderzoekers aangetoond dat castratie of genetische misvormingen van voortplantingsorganen zorgen voor een langere levensduur. En ook bij de Engelse adel is bewijs gevonden voor de theorie. Wetenschappers onderzochten gegevens van maar liefst 19.830 mannelijke en 13.667 vrouwelijke Engelse aristocraten die geboren werden tussen het jaar 740 en 1875. Daarbij kwam duidelijk naar voren dat onder vrouwen die 81 jaar of ouder werden, meer dan de helft kinderloos was gebleven. Bij vrouwen die voor hun 80e overleden had meer dan tweederde wel kinderen gekregen. Bij de mannen was het verband eveneens aantoonbaar.

Met mijn 40 jaar zit ik dus een beetje in de overgang tussen 2 fases. Ik ben nog vruchtbaar en nog net niet oud genoeg voor ouderdomsziektes. De enige manier om mijn ouderdom te rekken is gezond eten en sporten. Hopelijk worden dan de juiste genen ingeschakeld dankzij de epigenetica!

Voor meer info over ouderdom lees dan het boek Borrowed time. Of koop direct bij bol.com:

Bronnen: onderzoek castratie en langer leven