Coronavirus; weer een nieuwe zoönose
Een zoönose zoals het coronavirus is eigenlijk niet heel bijzonder. Al eeuwen worden we geteisterd door ziekmakende epidemieën afkomstig van dieren. Het probleem is dat de ziektes moeilijk uit te roeien zijn omdat ze zich schuil kunnen houden in dieren. Ook onze manier van leven zorgt voor een toename van het aantal uitbraken van deze infectieziektes.
Het coronavirus houdt de wereld nog steeds in zijn greep. Na wat versoepelingen in de zomer zijn de maatregelen weer aangescherpt. De besmettingen nemen weer toe en tegenwoordig lopen we met mondkapjes in de supermarkt. Een jaar geleden had niemand gelooft dat onze maatschappij zo ontwricht zou raken door een virus. Maar eigenlijk is het niet zo gek. We moeten ons eerder verbazen dat het niet eerder is gebeurt. Biologisch gezien is het de normaalste zaak van de wereld. We zijn gewoon dieren die besmet raken met virussen van andere dieren. Dat gebeurt al duizenden jaren. En het zal zeker niet de laatste keer zijn.
Coronavirus is niet zo bijzonder
Het hiv-virus hebben we van de apen, alle influenza (verkoudheidsvirussen) komen van dieren, ebola, builenpest, Spaanse griep, apenpokken, q-koorts, toxoplasmose, salmonellose, vogelgriep, rundertuberculose, ziekte van Lyme, westnijlvirus, rabies, mond en klauwzeer, malaria en natuurlijk de door het coronavirus veroorzaakte Covid-19 zijn voorbeelden van infectieziektes die van dier op mens kunnen overgaan. Ze worden zoönosen genoemd. Ongeveer twee derde van de verwekkers van infectieziekten is afkomstig van dieren. En zoals Quammen in zijn boek ‘Van dier naar mens‘ schrijft: ”Mensen en gorilla’s, paarden en duikers en varkens, apen en chimpansees en vleermuizen en virussen. We zitten allemaal in hetzelfde schuitje.”
Zoönose kan zich schuil houden
Wat een zoönose zo interessant en gevaarlijk maakt is dat het zich kan verstoppen. Een virus of bacterie dat alleen bij mensen voorkomt, kun je uitroeien door mensen wereldwijd te vaccineren, zoals we bij de pokken hebben gedaan. Maar een zoönose kan volgens Quammen altijd weer tevoorschijn komen nadat het zich in een andere diersoort heeft verstopt. Zo zegt hij tegen het NRC: ”Virussen zijn er vaak heel goed in zich een tijdje verborgen te houden. Ten tijde van de sars-uitbraak werden er tienduizenden witsnuitpalmrollers afgemaakt – die specifieke civetkattensoort bleek voor de overdracht van het virus op de mens te hebben gezorgd. Er ontstond een heuse heksenjacht op die dieren. Maar zelfs al zou je álle civetkatten doodmaken, dan zou het virus zich toch nog in een andere soort kunnen schuilhouden.”
Toename aantal zoönosen
Een ander groot probleem is dat er in de afgelopen eeuw een alarmerende toename van het aantal, de frequentie en de diversiteit van uitbraken van zoönosen zijn waargenomen. Het aantal nieuwe uitbraken van infectieziekten is sinds de jaren tachtig elk decennium meer dan verdrievoudigd. Meer dan tweederde van deze ziekten is afkomstig van dieren en ongeveer 70% daarvan is afkomstig van wilde dieren. Onze manier van leven zorgt voor meer contact tussen mensen en ziekteverwekkers bij dieren. Ons reisgedrag, consumptiepatroon, intensieve veeteelt, verstedelijking en enorme populatietoename zorgen voor deze toename. En ook kimaatverandering en ontbossing spelen een rol. Wanneer ecosystemen zoals tropisch regenwouden intact blijven, zijn de interacties tussen menselijke populaties en wilde gastheersoorten beperkt.
De Spaanse griep was een van de ergste pandemieën uit de wereldgeschiedenis waarbij 50-100 miljoen mensen stierven. Toen wisten we nog niet zoveel van virussen en na die tijd is de gezondheidszorg ook verbeterd. Nu zitten we met het Coronavirus. We mogen misschien wel blij zijn dat we kunnen ‘oefenen’ met een virus dat relatief mild is, en zijn we beter voorbereid voor de volgende epidemie. Het coronavirus is in ieder geval niet de eerste en zeker niet de laatste pandemie die ons raakt.
Wil je meer weten over zoönosen of het Coronavirus? zie dan mijn bericht ‘Hoe muteert het coronavirus?‘ Of lees het boek:
